Sint-Augustinus, sant in en om Ieper
Op 28 augustus wordt wereldwijd in talloze Augustijnse gemeenschappen, het naamfeest van Sint-Augustinus gevierd. Ook in de Ieperse regio hebben de volgelingen van deze kerkvader al van in de middeleeuwen en later, een belangrijke rol gespeeld in het religieuze en maatschappelijke leven.
Het regulier kapittel (koorheren) van Sint-Maarten Ieper werd in de twaalfde eeuw volgens de regel van Sint-Augustinus door de bisschop van Terwaan opgericht. Dat gold iets vroeger ook al voor de abdijen van Voormezele en Zonnebeke. De eigenlijke Augustijnenorde (heremieten) doet in de dertiende eeuw zijn intrede in de stad. Op 23 juni 1624 werd in een vleugel van het vernieuwde convent in de Elverdingestraat een college geopend. Ook de zusters van de Roesbrugge-Dames, de zusters van O.L.V.-ten Bunderen, de Zwartzusters en de zusters van de Bermhertigheid Jesu hebben zijn leefregel als uitgangspunt. Vermelden we nog even dat de vroegere Ieperse bisschop en theoloog Jansenius een vurig bewonderaar was van Augustinus.
Afbeelding 1: Sint-Augustinus aan het zuidportaal van de Sint-Maartenskathedraal
Afbeelding 2: Sint-Augustinus uiterst links van het hoogaltaar in de Sint-Maartenskathedraal
Afkomst en jeugd
Augustinus werd geboren op 13 november 354 in Thagaste (het huidige Souk-Ahras in Algerije). Zijn vader, Patricius, was een heiden. Zijn moeder, Monica, een christin. Monica liet haar baby op de lijst van doopkandidaten inschrijven, maar niet dopen. Patricius en Monica waren niet erg bemiddeld. Maar Augustinus vond een mecenas, die zijn hogere studies bekostigde. Dit wijst erop dat hij een veelbelovend intellectueel was.
Zo kon hij op 16-jarige leeftijd voor hogere studies naar Carthago gaan, een stad van rijkdom en losse levenswijze. Daar leerde hij een meisje kennen, waarschijnlijk van lagere stand of een slavin, dat zijn minnares werd. Zij kregen een zoontje dat ze de naam Adeodatus (de door God geschonkene) gaven. Hun kind stierf jong, ongeveer achttien jaar oud.
De jonge intellectueel
Augustinus had een afkeer van geloven. Hij wenste van alles zeker te zijn. Hij sloot zich aan bij het manicheïsme dat hem beloofde inzicht in alles te geven zonder te moeten geloven. Na tien jaar zoeken keerde hij ontgoocheld deze religie de rug toe. Zijn geloof in de menselijke rede had gefaald. Hij twijfelde er zelfs aan of een mens de waarheid wel kon bereiken.
Teleurgesteld ontdekte hij vervolgens de beste filosofie van die dagen, het platonisme, en tegelijkertijd het christendom. Zijn intellectuele en politieke ambities hadden hem inmiddels in Milaan gebracht, de keizerlijke residentie. Augustinus bezette daar de leerstoel van retorica. Dat was de hoogste wetenschappelijke post van die tijd. Hij had alles om een Romeins provincie-gouverneur te worden. Maar gelukkig is dat niet gebeurd. Zijn afkeer voor het katholieke geloof was er nagenoeg helemaal verdwenen door de preken van aartsbisschop Ambrosius. Na grondige studie van hun geschriften kwam Augustinus tot de bevinding dat christenen toch niet die naïeve mensen waren, waarvoor hij hen altijd gehouden had. In de paasnacht van 387 liet hij zich dopen door Ambrosius, tot grote vreugde van zijn moeder die hem naar Milaan gevolgd was.
De christen bisschop
Kort na zijn doopsel in Milaan keerde hij terug naar Noord-Afrika. Maar terwijl hij en de groep vertrouwelingen op een mogelijkheid wachtten om per boot over te steken, werd zijn moeder ziek en stierf ze te Ostia.
Omdat contemplatie en studie zo’n grote rol speelden in zijn leven, begon hij met bloedverwanten en vrienden een kloosterleven in zijn ouderlijk huis in Thagaste. Het was een leven van studie, van schrijven, van gebed en van zoeken naar mensen die dezelfde levenswijze wilden aangaan. Maar niet voor lang. Want na amper drie jaar eiste het volk hem op als opvolger van de bisschop van de havenstad Hippo (het huidige Annaba). In 391 werd hij in de basiliek van Hippo tot priester gewijd en in 395 of 396 werd hij daar bisschop.
Als bisschop ontplooide hij zijn grootste literaire activiteit. Maar ook als bisschop bleef hij monnik. Rond 397 schreef hij zijn Regel voor een monnikengemeenschap, waarin hij alle nadruk legt op de opbouw van een samenleven, gedragen door gelijkheid en liefde. Daarin zag hij vooral een alternatief ideaal voor een maatschappij, die maar al te vaak beheerst werd door geld, macht en egoïsme. Als bisschop begon voor hem een druk leven. Heel zijn tijd werd opgeëist door preken, concilies, publieke debatten en reizen. Dikwijls bleven hem alleen maar de nachten over om zijn boeken te schrijven.
De ondergang van het Romeinse rijk heeft een sterke weerslag gehad op zijn denken. De val van Rome in 410 was de aanleiding tot het schrijven van zijn werk De stad van God. Het definitieve einde van het Romeinse rijk in Noord-Afrika kwam er in mei 429 met de inval van de Vandalen. Tijdens de belegering van de stad Hippo overleed de bisschop-monnik er op 28 augustus 430.
Een groot kerkvader
De uitzonderlijke betekenis van Augustinus als theoloog en bisschop vindt men vastgelegd in de ongeveer 12.000 bladzijden geschriften die deze kerkvader naliet: wijsgerige en theologische studies, Bijbelcommentaren, polemische werken, sermoenen en brieven.
Men kan zich terecht afvragen waar hij, die belast was met het dagelijks bestuur van een vrij moeilijk bisdom, nog tijd gevonden heeft voor zoveel studie en wetenschappelijk werk. Veel schrijvers gaan meestal niet diep. Hij echter slaat iedereen met verstomming door de diepgaande ontleding van zijn eigen gemoed in het beroemde bekeringsverhaal Belijdenissen dat nog altijd wereldwijd vertaald en opnieuw uitgegeven wordt. Zijn levenslange zoektocht naar duidelijk inzicht en eerlijke standpunten heeft hem vooral doen stilstaan bij de concrete vormen van liefde en geloof, de aantrekkingskracht van God op de mens, de Kerk als gemeenschap van vertrouwen en overgave rondom de persoon van Jezus, de liefdevolle verantwoordelijkheid als hoogste en enige vorm van gezag.
Hits: 5186