DE WARMSTE 40 DAGEN Barmhartigheid verbindt

Laatst bijgewerkt: zondag 04 april 2021 Gepubliceerd: zaterdag 20 februari 2021 Geschreven door Lode Caes

Van oudsher en tot op vandaag hebben mensen zich afgevraagd hoe zij harmonisch en solidair kunnen samenleven en ervoor zorgen dat er zo weinig mogelijk medemensen uit de boot vallen. Steeds opnieuw probeert men de harde strijd om eigenbelang om te buigen naar een hartelijk omgaan met elkaar waarin elke mens gelukkig kan worden, ook zij die om welke reden dan ook 'arm' zijn, in nood zijn. En dat zijn wij allen wel eens… ‘hart boven hard’, klinkt het vandaag her en der als een slogan die een warme uitnodiging in zich draagt. Voor Adem-Tocht, de spiritualiteitsbeweging voor senioren, belicht Mieke Kerckhof, Zuster van de Bermhertigheid Jesu, in een artikel dit streven en plaatst het in perspectief van de ‘Werken van barmhartigheid’.

In de christelijke traditie kennen wij het verhaal van de barmhartige Samaritaan: de vreemdeling die een gekwetste mens langs de weg opmerkt, die door dit leed geraakt wordt in zijn ‘ingewanden’ (de vertaling van het Hebreeuwse woord voor barmhartigheid) – en die vanuit dit bewogen zijn hem te hulp snelt – iets wat voordien de zogenaamd rechtgeaarde functionarissen (de priester en de leviet) met hun o zo belangrijke en drukke bezigheden niet gedaan hebben, uit onverschilligheid of uit angst om zichzelf in nesten te werken.

Voor die houding van spontane warme aandacht voor de medemens, die verder reikt dan plicht en recht en voortkomt uit pure goedheid, gebruikt men het woord 'barmhartigheid'. Het is de vertaling van het Latijnse ‘misericordia’, waarin je ‘miser’ (arm) hoort en ‘cor’ (hart). Het is een oud woord dat opnieuw ontdekt wordt omwille van zijn rijke betekenis.

Oorsprong van de werken van barmhartigheid

Om ervoor te zorgen dat die barmhartigheid geen vaag voornemen zou blijven, heeft men die houding concreet omschreven in de ‘werken van barmhartigheid’: een lijstje van concrete ‘to do's’ dat velen onder ons zeker nog kennen uit hun catechismus. Een lijstje van veertien werken, zeven lichamelijke en zeven geestelijke. Waarom telkens zeven? Omdat het getal zeven verwijst naar een volheid, een omvattend geheel, dat ook helend is.

De 7 lichamelijke werken van barmhartigheid – of beter 6 van de 7 – zijn gebaseerd op de woorden van Jezus over het oordeel, te lezen in het evangelie van Mattheüs (Mt 25, 31 – 46). ‘Ik had honger en jullie hebben mij te eten gegeven, ik had dorst en ...’ De Kerk heeft al in een vroeg stadium de zes werken die Jezus noemt, uitgebreid met het zevende: het begraven van de doden, op basis van het boek Tobit. Verder heeft Origines (derde eeuw na Christus) de werken van barmhartigheid niet alleen uiterlijk opgevat maar ze ook elk spiritueel geduid. Bij het kleden van de naakten bijvoorbeeld denkt hij bijvoorbeeld aan de mantel van de wijsheid die wij mensen kunnen aanbieden. Iemand bezoeken kan ook betekenen ‘hem troosten’. Daarom werden er aan de zeven lichamelijke werken ook zeven geestelijke werken toegevoegd. Het gaat om twee vormen van barmhartigheid/zachtmoedigheid die complementair zijn. De geestelijke werken geven de bezieling en de innerlijke gesteldheid weer van waaruit de lichamelijke werken van barmhartigheid volbracht worden.

Wat zijn die veertien werken van barmhartigheid?

Doen met je lijf:

– Hongerigen spijzen - brood breken

– Dorstigen laven - bron worden

– Naakten kleden - in warmte hullen

– Vreemdelingen herbergen -geborgenheid bieden

– Zieken bezoeken - tochtgenoot zijn

– Gevangenen verlossen - toekomst openen

– Doden begraven - uit handen geven

Doen met je hoofd:

– Twijfelenden raad geven - lichtpunt wijzen

– Onwetenden leren - ruimte scheppen

– Zondaars vermanen - tot leven roepen

– Bedroefden troosten - licht ontsluieren

– Beledigingen vergeven - tot zegen worden

– Onrecht geduldig verdragen -barmhartig staande blijven

– Bidden voor levenden en doden - thuisbrengen

Elk van deze werken zijn ook vandaag nog broodnodig om een solidaire samenleving op te bouwen en verdienen daarom opnieuw bijzondere aandacht. Bij wijze van voorbeeld gaan we in dit artikel wat dieper in op twee geestelijke werken.

Twijfelenden raad geven

Twijfel hoort bij het leven en kenmerkt de bedachtzame, zoekende mens die vragen stelt omtrent zijn levenskeuze en zijn engagementen. Het kan ook gaan om existentiële twijfels: over de zin van het leven en over het geloof. Zo zijn er nogal wat gelovigen die niet twijfelen aan het bestaan van God maar wel een groot vraagteken plaatsen bij het leven na de dood. Twijfel kan een heilzame fase zijn en je behoeden voor nefaste ondernemingen. Maar twijfel kan ook verlammend werken en alle verdere groei blokkeren. Twijfelende mensen nabij zijn met ‘raad’ is dan ook terecht een kostbaar werk van barmhartigheid, zeker ook in deze tijd waarin wij door zoveel uiteenlopende overtuigingen en keuzemogelijkheden overspoeld worden.

Ons woordje ‘raad’ betekent oorspronkelijk ‘middelen die voor het levensonderhoud nodig zijn’. We zien het ook in het woord ‘huisraad’ en ‘voorraad’. Raad geven dus: zorg dragen voor de ander.

Een twijfelaar raad geven betekent dan zich afvragen wat de ander aan ‘voorraad’ nodig heeft om ondanks zijn twijfel een mening te vormen die hem verder helpt en ondanks zijn geloofstwijfel een vertrouwen te helpen vinden dat hem draagt. De ander in contact brengen met zijn bronnen waaruit hij kan putten als hij door twijfel wordt overvallen.

Het komt er dus op aan om mensen zo nabij te zijn dat zij vaak in zichzelf de antwoorden ontdekken. Dat begint met luisteren, geduldig en empathisch. Beluisteren wat zij al gedacht en gedaan hebben, en vooral waarnaar zij op zoek zijn. Helpen onderscheiden waar het op aankomt. Goede vragen stellen. Laten voelen dat jijzelf ook een zoekende mens bent. Durven zeggen hoe je het persoonlijk ziet, maar tegelijkertijd de ander vrij laten. De ander niet laten vallen als hij zijn eigen weg gaat...

Onrecht geduldig verdragen/ lastige mensen geduldig verdragen

Het kan natuurlijk nooit de bedoeling zijn om onrecht zomaar te laten bestaan. Tegen alle vormen van onrecht moet op grote en kleine schaal gestreden worden. Het onrecht geduldig verdragen gaat dan over situaties waaraan voorlopig niets gedaan kan worden en waarin men moet proberen om toch staande te blijven, zelfs in moeilijke en soms onmenselijke omstandigheden.

‘Lastige mensen geduldig verdragen’ is eigenlijk het meest gewone werk uit de reeks van 7 geestelijke werken: wij doen het gewoon dagelijks, zonder er vaak al te veel bij stil te staan. Tegelijkertijd is het daarom misschien ook wel het moeilijkste werk.

Wie zijn die lastige mensen?

Een lastig persoon is iemand die mij tot last is, die mij belast, mij met een last opzadelt. Vaak gebruiken wij dit woord in de betekenis van onaangenaam. Iemand is lastig als hij mij op de zenuwen werkt met zijn gedrag. Uiteraard zijn wij soms zelf diegenen die lastig zijn voor de ander...

Het is goed om je af te vragen: waarom verdraag ik dat niet? Waarom erger ik mij daar zo aan? Soms hangt het ook af van hoe wij tegenover iemand staan. Hetzelfde lastige feit wordt soms beter verdragen bij de een dan bij de ander omdat wij een andere band hebben met die persoon. Van de ene persoon zullen wij zeggen dat hij een beetje verstrooid is, van de andere dat hij het wéér vergeten is...

Waaróm zijn mensen lastig?

Iemand kan lastig zijn ten gevolge van karakter, persoonlijkheid, voorgeschiedenis... Of omwille van bepaalde gewoontes die hij aangenomen heeft en die op onze zenuwen werken: bijvoorbeeld je kunt het lastig vinden dat iemand zijn kledij altijd op de grond laat slingeren of nooit zijn broek netjes geplooid op een stoel legt. Mensen kunnen ook lastig zijn ten gevolge van hun lijden, ziekte of leeftijd. Dan hebben wij het over een aantal objectieve redenen. Een persoon met dementie die voortdurend dezelfde vragen herhaalt, kan voor zijn omgeving soms echt lastig zijn, ook al zien de mensen die hem omringen hem graag.

Wat betekent geduldig verdragen?

Dit betekent niet dat ik alles passief over mij heen moet laten komen en ieder mens maar moet verdragen, hoezeer hij mij ook tot last is. Het gaat er meer om dat ik mij moet afvragen hoe Jezus gereageerd zou hebben. Soms is het in de geest van Jezus om de ander op dat bepaalde gedrag te wijzen. Dat vraagt moed. Wij worden soms verleid om toch maar te zwijgen om onszelf niet in een moeilijk parket te brengen...

Een andere weg in de omgang met lastige mensen bestaat erin om grenzen te stellen. Vooral bij mensen die geen grenzen accepteren, is het van belang om zelf duidelijke grenzen te stellen en die te bewaken. Een persoonlijk gesprek moet bijvoorbeeld niet steeds opnieuw uren duren. Je mag aan een gesprekspartner, die vaak héél veel tijd van je vraagt, aangeven tot wanneer je voor hem beschikbaar bent. Zo'n grens aangeven biedt structuur en kan 'therapeutisch' werken voor de ander. Dat vereist op zijn minst innerlijke afstand van deze mensen opdat hun last niet te zwaar op me weegt. Het is zeker niet de bedoeling om alles met de mantel van de liefde te bedekken. Al te vaak beginnen zaken die onder die mantel liggen, te 'bederven' en dat kan nooit de bedoeling zijn...

Maar die beide gedragswijzen (iets aankaarten en grenzen stellen) zijn niet altijd toereikend in de omgang met lastige mensen. Er zijn in het samenleven van een familie, gemeenschap of organisatie altijd ook dingen van de anderen die ik moet verdragen. Er zijn dingen die ik niet door een gesprek uit de wereld kan helpen, noch door ertegen te vechten, noch door mij voor de ander af te sluiten.

Dan is er een derde weg nodig: de mens zoals hij is dragen en verdragen. Paulus noemt dit in zijn brief aan de Galaten: ‘Draag elkaars lasten, zo leef je de wet van Christus na.’ Een gezin of gemeenschap kan op den duur alleen maar blijven bestaan als de leden bereid zijn om elkaar te verdragen.

Geduld

In beide formuleringen, ‘onrecht geduldig verdragen’ en '’astigen geduldig verdrage’', komt het woord geduldig voor. Geduld komt van ‘dulden’ en dat is de vertaling van het Latijnse woord ‘tolerare’, wat ‘dragen’ betekent. Geduld is dus niet alleen maar iets passiefs. Het is het vermogen om iets te dragen, zonder eronder te bezwijken.

Als wij het geduldig verdragen van de lastigen beschouwen tegen de achtergrond van de Bijbelse uitspraken over geduld, dan kan het betekenen: geef diegenen die je lastigvallen niet zoveel macht. Blijf standvastig. Een 'rustige vastheid' zou Herman van Rompuy het misschien noemen. De irritante anderen die je op de zenuwen werken, mogen zijn zoals ze zijn. Maar laat jij je niet door hen bepalen. Laat hen niet vallen, maar draag niet hun hele last, want die moeten zijzelf dragen. Draag een stukje ervan mee, zodat zij hun plaats kunnen behouden in de familie of de gemeenschap.

Geduld is alleen maar geduld in de Bijbelse zin van het woord als het gevoed wordt door hoop. Het geduldig verdragen stoelt op de hoop dat ook in de ander een goede kern aanwezig is, dat ook in de ander het verlangen naar liefde leeft. En dat is een heel gerechtvaardigde hoop, want wij geloven dat ook in de ander de liefde van God aanwezig is – ook al merken wij daar soms nog niet veel van. Soms lijkt het wel of God verstoppertje speelt in de ander... én dat Hij hoopt dat wij Hem zullen blijven zoeken in die ander, ook als het veel tijd vraagt en wij het misschien allang willen opgeven...

Slot

Barmhartig zijn: het kan vele gezichten hebben naargelang van ieders talent en levensomstandigheden. Maar steeds is er diezelfde beweging van een mens naar een medemens, zomaar, recht uit het hart, omdat hij ten diepste geraakt wordt door de pijn of de nood van de ander, omdat hij een antwoord wil zijn op die ‘armoede’. Dat spontane antwoord vanuit het ‘hart’ opent voor de ander een perspectief, geeft hem nieuw leven en schept verbinding tussen beiden. In elk werk van barmhartigheid straalt daarom iets door van Gods Liefde, zoals ze in het hart van de mens neergelegd is.

Mieke Kerckhof, Zuster van de Bermhertigheid Jesu, Brugge

Meer lezen?

– ‘Een regenboog van solidariteit’, een uitgave in eigen beheer van de Zusters van de Bermhertigheid Jesu (2015).

– ‘De onverschilligheid voorbij. Zeven eigentijdse wegen van barmhartigheid’ (Lannoo, 2017) van Mieke Kerckhof, Roger Burggraeve, Ilse Van Halst.

– ‘Leven met compassie. De zeven werken van barmhartigheid’ (Averbode, 2009) van Anselm Grün.