LEVENSEINDE: Op zoek naar zinvol ouder worden
'Iedereen wil oud worden, maar niemand wil het zijn' is een gevleugelde uitdrukking. Oud-zijn is niet meteen iets om naar uit te zien. Mensen houden graag de regie en de controle over het eigen leven en verkiezen weleens de weg 'het leven terug te geven' als de zin ervan hen ontsnapt. En het lijkt er bovendien op dat de samenleving de last van het ouder worden eerder liever kwijt dan rijk is. Toch maakt het veel uit hoe je je tot ouderdom (en uiteindelijk tot het leven) verhoudt. Betekenis geven of zoeken naar zin houdt niet op bij het ingaan van de 'vierde levensfase', betoogt zingevingscoach Wouter ter Braake in een bijdrage voor het tijdschrift Adem-Tocht. Misschien is dat juist dan belangrijker dan ooit.
©sabinevanerp-Pixabay
Het aantal ouderen en zeer oude mensen neemt toe. Ondanks dat er aanzienlijke verschillen zijn in gezondheid en levensverwachting tussen arm en rijk, is de kans dat je heden ten dage 85 jaar of ouder wordt reëel. Evenals het gegeven dat veel ouderen nog vrij vitaal die laatste levensfase tegemoet gaan. Dat belet echter niet dat met het klimmen van de jaren de eindigheid van het leven steeds nadrukkelijker in beeld komt.
Van de dood een deugd maken
De dood kan je overvallen. Door een ongeval of een acuut lichamelijk falen. Veelal wordt dit als een 'ideale' dood gezien. Men hoeft immers niet lang te lijden. De keerzijde ervan is dat men niet zelf en met ge-liefden naar het onafwendbare einde heeft kunnen toeleven. Een proces van aanvaarding van het onvermijdelijke, het opmaken van de balans en het (her)waarderen van het geleefde leven, het in het reine komen met zichzelf en anderen met alsnog ruimte voor vergeving en verzoening. Men maakt dan als het ware van de naderende dood een deugd.
De vraag naar betekenis
De vraag naar betekenis geven aan het levenseinde speelt zich niet enkel op individueel vlak af maar heeft ook een maatschappelijke dimensie. Snel ligt daar dan een accent op een nutsbenadering: de mens als productie- en als consumptiefactor die je menszijn sterk verengt. Nog niet zo lang geleden stond stoppen met werken gelijk met de afsluit van het actieve leven. Dan zat het erop, 'op is op', je doet niet meer mee. Oud zijn werd (en wordt nog altijd) gemakkelijk verbonden met nutteloosheid. Het genieten van rust en niets meer doen. Het werd en wordt nog regelmatig geassocieerd met verlies, aftakeling, eenzaamheid en doelloosheid. Een somber perspectief op ouder worden.
Antwoorden
We kunnen evenwel ook nuchter en rationeel vaststellen dat het nu eenmaal een natuurlijk gegeven is dat alles slijt en alles en iedereen verdwijnt. Het hoort bij het leven om onvermijdbaar en onomkeerbaar lijden te accepteren. Dat wil niet zeggen dat we alle lijden zomaar hoeven te accepteren. Kiezen voor preventie is een gezonde keuze. Eenzaamheid kan worden vermeden in het bewust, vernieuwend blijven omgaan met de wereld om je heen en je aan te sluiten op nieuwe netwerken.
Bij het vinden van een antwoord op het idee van doelloos- of nutteloosheid is het belangrijk je eigen beperkende overtuigingen over ouder worden uit te dagen en je te verweren tegen leeftijdsdiscriminatie. De uitdaging om anders actief te blijven en jezelf te blijven ontwikkelen geldt natuurlijk voor alle leeftijden maar is actueler dan ooit bij het ouder worden.
Probleem of gegeven?
Ouder worden en slijtage zijn gegevens om mee om te gaan, geen probleem dat je uit de wereld kan helpen. Ouder worden brengt ook rijkdom met zich mee. Het gaat daarbij steeds minder om kracht en steeds meer om mentale soepelheid en wijsheid. We kunnen zo blijvend betekenis geven aan het leven door lief te hebben en te leven met compassie en daar ook actief naar te handelen, door te zorgen, te geven ensamentewerken.
Vele ouderen doen dat via vrijwilligerswerk: je hart wordt er rijker van, niet je portemonnee. Ouderen geven hun levenservaring door in allerlei initiatieven. Anderen pakken nog op oudere leeftijd artistieke aspiraties op. En last but not least: ouderen reiken jongeren die op zoek zijn levensinzichten en wijsheidaan.
Diepere zin
Betekenis en een diepere zin geven aan ons bestaan hoort bij het leven én is dus ook een vraag voor de ouder wordende mens. Het is de centrale vraag binnen de filosofie, religies en spirituele stromingen.
Een aantal draden komen hier samen: die van nadenken over ouderdom, nadenken over sterfelijkheid en sterven én tegelijkertijd nadenken over de zin van het leven en de betekenis die men er individueel aan geeft. Het lichaam is sterfelijk. Daar valt vooralsnog geen speld tussen te krijgen. Het lichaam is geen doel op zich, want het sterft af. Wel kunnen we het tijdelijke zijn zien als een ervaringsweg, zoals vele religies en spirituele stromingen dat doen.
Dat roept de vraag op 'wat is de zin en de betekenis van ervaringen opdoen?'
Religies zeggen dat de betekenis ervan ligt in God ervaren. Spirituele en esoterische zienswijzen wijzen erop dat de betekenis van het stoffelijke erop gericht is om het goddelijke in jezelf te ervaren. Boeddhistische en hindoeïstische zienswijzen duiden op een innerlijke weg om zelfloosheid te ervaren. Veel levensverhalen laten zien dat het in het leven onder meer gaat om liefde versus aversie en haat, vergeving versus wrok, delen versus hebzucht, verbondenheid versus isolement.
Wellicht is de belangrijkste uitdaging bij het betekenis geven aan leven en sterven het openen van het hart en het ervaren van de goddelijke liefde die erin huist. In contact met het hart kan men zinvol ouder worden, zin hebben in oud zijn en vredig sterven.
Hits: 242